Istnieją na świecie magiczne miejsca: Paryż, Wenecja, Praga, Wiedeń, Petersburg. Mają w tym udział ludzie, którzy je stworzyli: historycy, poeci, malarze, muzycy, kupcy, rzemieślnicy.Magia tych miejsc bierze się stąd, że po części ich nie ma, lecz istnieją w nas, w historii, w pamięci. W takich miejscach aż roi się od historycznych duchów. Ich obecność wyczuwa się po prostu dosłownie, przeszłość zgęstniała tam i jest realna. Polacy mają też miasta magiczne – Warszawa, Kraków,Wilno,Lwów. Magicznym miastem jest też Jarosław. Bierze się to z odczuwalnej inności wynikłej z obecności wielu światów zamkniętych w niewielkich miejskich murach. W Jarosławiu Polacy, Żydzi, Ukraińcy, Ormianie, Niemcy, Włosi żyli razem tworząc ducha tego terenu.
Rozgłos i znaczenie Jarosławia spowodowała przede wszystkim jego rola gospodarcza. Rozwinął się tu handel, dzięki któremu Jarosław zyskał sławę na całą Europę i zajoł jedno z pierwszych miejsc wśród miast I Rzeczypospolitej. Miasto leżało w punkcie krzyżowania się ważnych dróg handlowych prastarych szlaków wiodących w kierunku pn-zach i zach-wsch . Jedna droga wiodła ze Lwowa do Torunia. Druga droga „ruska” z Krakowa do Lwowa była odcinkiem wielkiego szlaku handlowego wiodącego z Włoch przez Niemcy do osad Genueńskich nad Morzem Czarnym. Zwana była „drogą gościnną” lub „gościńcem Jarosławskim” Tędy prowadziła droga do Węgier. Jarmarki Jarosławskie były ludne, liczba kupców dochodziła nieraz do 30 tys. Spotykali się tutaj kupcy z całej Europy, a Jarmarki Jarosławskie były nazywane najsławniejszymi w Europie Środkowej po Frankfurckich nad Menem. Targi odbywały się jak w każdym mieście na placu targowym koło ratusza.” Kupcy wydzierżawiali podcienia domów koło rynku, sklepiki i kramy znajdowały się też w częściach parterowych ratusza. Drobni kupcy rozkładali kramy w budach i na ławach. Inni handlowali na wozach okrytych płótnem, które tworzyły improwizowane sklepy”. O opłacalności handlu świadczy fakt, że krakowski kupiec pochodzenia włoskiego Juliusz Attavanti wykupił w 1625 roku plac, na którym wybudował sklepy. Jego następcy dali początek „organizacji pocztowej dla wygody ludzi wielkiego interesu”. Poczta dyliżansowa obsługiwała trasę Lwów – Kraków. Istniała do czasu wybudowania kolei żelaznej ( istnieją stajnie oraz zajezdnia pocztowa). Nad przestrzeganiem prawa i porządku na jarmarku czuwał specjalny sąd jarmarczny nie znany nie tylko w Rzeczypospolitej, ale też za granicą Bogactwo mieszkańców spowodowało burzliwy rozwój życia kulturalnego miasta.
Nasze miasto gościło w swoich murach liczne koronowane głowy i innych znakomitych gości. Przebywali tu m.in. król Kazimierz Wielki (1361), królowa Jadwiga (1387), król Kazimierz Jagiellończyk (1485), król Stefan Batory (1579), król Władysław IV, król szwedzki Karol Gustaw (1656) , król Jan III Sobieski z rodziną (1674-1678), król Polski August II (1711), car Piotr I (1711), cesarz Józef II (1773 i 1780), cesarz Franciszek I (1817, cesarz Franciszek II (1880), arcyksiążę austriacki Rudolf (1887),cesarz Wilhelm II (1914).
„Mało które z miast polskich miało tak świetną przeszłość jak Jarosław, mało też które tak znacznie upadło i tak cechy swej wspaniałości zatraciło „
W drugiej połowie XVI w Polska była liczącym się krajem w polityce europejskiej. Obecnie następuje powrót naszego kraju na arenę globalnej polityki światowej, a klimat w stosunkach z sąsiadami jest bardzo dobry.Porównując mapę średniowiecznych szlaków handlowych z istniejącym przebiegiem szlaków komunikacyjnych, oraz planowanymi inwestycjami, (autostrada) należy zauważyć pełną zgodność. Przeobrażenia w globalnej wymianie handlowej we współczesnym świecie, a zwłaszcza nasilenie się wymiany między wschodem, a zachodem oraz rodzące się nowe rynki wschodnie stwarzają dogodne możliwości powrotu i znacznego wpisania się miasta Jarosławia w mapę powiązań gospodarczych, kulturalnych Polski i Europy. Miasto posiada szczególne walory turystyczne.Prowadzone przez szereg lat prace górnicze w dawnych podziemnych składach kupieckich ciągnących się pod całym niemal miastem (2-3 kondygnacje) zlikwidowały niebezpieczeństwo zapadania się kamienic. W części zabezpieczonych składów funkcjonuje podziemna trasa turystyczna.Prowadzone prace konserwatorskie i renowacyjne przywróciły dawną świetność zabudowy. Na terenie miasta istnieją liczne wspaniałe zabytki architektury sakralnej. W obrębie Starówki znajduje się XVI-wieczna kolegiata, greckokatolicka cerkiew, żydowska synagoga.
Obecny stan rynku nie spełnia swoich naturalnych funkcji tj. miejsca spotkań, krzyżowania się wielu interesów, oraz roli kulturotwórczej. To właśnie wygląd tego placu, jego zagospodarowanie i atrakcyjność wpływa na kształtowanie opinii o Jarosławiu. Z myślą o dawnej świetności należy wskrzesić ducha historii tego miasta. Zadanie to powinno stać się sprawą jednoczącą całą społeczność. Podjęty wysiłek może stać się szansą na dalszy rozwój stwarzając możliwość zmniejszenia bezrobocia, a w efekcie doprowadzając do sukcesu większą część mieszkańców.
Działalność wielu pokoleń mieszkańców tego miasta zobowiązuje nas do odtworzenia pięknej tradycji dawnych jarmarków kupieckich. W myśl hasła „Tylko w zgodzie z przeszłością można żyć w teraźniejszości myśląc o „przyszłości” proponujemy:
- Przywrócenie pierwotnych funkcji rynku poprzez zlokalizowanie na placu wokół ratusza handlu poprzez: m.in. lokalizację stanowisk handlowych („Wozów handlowych” składanych ław, stragany), wykonanie otoczenia punktów handlowych (stoliki, ławy, zieleń, płoty, parasole itp.), umieszczenie warsztatów, sklepów rzemieślników – artystów, wygospodarowanie miejsca do prezentacji i sprzedaży wyrobów artystycznych (artystów, amatorów, uczniów Liceum Sztuk Plastycznych i innych) itp.
- Powrót do tradycji Jarmarków Jarosławskich organizowanych w stylu dawnych jarmarków. Rynek byłby miejscem spotkań, wypoczynku, organizowania imprez kulturalnych i artystycznych poprzez: organizowanie cztery razy w roku jarmarków, połączenie czasowe wybranych imprez kulturalnych już odbywających się z Jarosławskimi Jarmarkami, zaprojektowanie i wykonanie strojów historycznych ( z XVI-XVII wieku) dla obsługi, sąd jarmarczny ( przedstawienia, pokazy czy tzw. żywe obrazy w wykonaniu zespołu teatralnego), pokazy czynności dawnych ginących zawodów popularyzowanie (wykonanie i degustacja) polskich i regionalnych potraw i napojów oraz prezentowanie umiejętności jarosławskich kucharzy i gastronomów w zakresie znajomości kuchni innych narodów, opracowanie i przygotowanie szlaków turystycznych z wykorzystaniem atrakcji miasta do zwiedzania pieszo oraz pojazdami konnymi (wykonanie dwóch egzemplarzy pojazdów konnych o nazwie „Wóz pocztowy” do przewozu turystów po wyznaczonych szlakach), uruchomienie poczty dyliżansowej na trasach Jarosław – Przemyśl i Jarosław – Rzeszów ( zwłaszcza w czasie trwania jarmarków), zakup namiotu dla potrzeb organizowanych jarmarków, festynów i innych imprez kulturalnych, przygotowanie pamiątkowych certyfikatów dla uczestników jarmarków oraz turystów odwiedzających miasto, opracowanie graficzne okolicznościowych kart pocztowych „Poczty dyliżansowej”, w celu propagowania historii miasta organizowanie cyklicznych konferencji (sesje z udziałem historyków, nauczycieli, i uczniów)itp.
- Powrót do tradycji „ruskiego szlaku”. Po 300-letniej przerwie proponujemy ożywić go jako atrakcję turystyczną,organizując cykliczne imprezy (jarmarki) w okresie letnim, punktem startu byłby Przemyśl-najdalej na wschód wysunięte miasto z dawnego „ruskiego szlaku”, następnie przez Jarosław, Przeworsk, Łańcut, Rzeszów, Tarnów do Krakowa. Konwój (karawana kupiecka) złożony z kilkunastu drewnianych wozów handlowych wzorowanych na dawnych XVI-XVII-wiecznych drewnianych wozach kupieckich oraz samochodów obsługi wraz z całym wyposażeniem technicznym gościłby w kolejnych miastach na głównym staromiejskim Rynku (tradycyjne miejsca jarmarków), organizując kilkudniowe imprezy artystyczno-handlowe, festyny. W każdym z nich po uroczystym przywitaniu przez włodarzy, symbolicznym przekazaniu kluczy do miasta i po paradnym wjeździe nastąpiłby etap rozbicia się karawany poprzez ustawienie punktów handlowych,estrady, namiotów, wyposażenia technicznego rozpocząłby się kilkudniowy jarmark. Jarmarki odbywałyby się według szczegółowo opracowanego scenariusza wzbogaconego o tradycyjnie odbywające się imprezy w poszczególnych miastach. Dla miast znajdujących się na szlaku byłoby to niezwykle atrakcyjne uzupełnienie wakacyjnej oferty turystycznej, dla producentów reklama, dla mieszkańców zarobek oraz interesująco spędzony czas. Uruchomienie całego dawnego szlaku handlowego tzw. „ruskiej drogi” nastąpiłoby we Lwowie. Uwieńczenie przedsięwzięcia stanowiłby przejazd Konwoju (karawany kupców) dawnym szlakiem wiodącym z Włoch przez Niemcy, Śląsk, nad Morze Czarne.Ten niezwykły szlak, którym ludzie z towarami,kulturą,religią i obyczajami przemierzali wraz z karawanami kupieckimi tysiące kilometrów dzielących Europę i Azję (z Włoch, Francji poprzez Niemcy, Śląsk, Małopolskę nad Morze Czarne i dalej do Azji Środkowej łącząc się z wyjątkowym w dziejach Jedwabnym Szlakiem prowadzącym do Chin),stawał się źródłem wiedzy o świecie, pożywką twórczego rozwoju i lekarstwem na zabójczą chorobę zaściankowości. Stał się pomostem między Wschodem a Zachodem.
- Podjęcie wielopłaszczyznowych działań promocyjnych w celu ukształtowania korzystnego wizerunku miasta. Jarosławia wśród odbiorców krajowych i zagranicznych poprzez:
- zespół działań ukierunkowanych na promocję Jarmarków Jarosławskich w tym promocję Wielkiego Jarmarku Jarosławskiego ( na Niedzielę Wniebowzięcia NMP) wykreowanie obowiązującego „Logo”
- oraz wykreowanie:
- Miasta Jarosław ( i innych miejscowości z nim związanych) jako korzystne miejsce do inwestowania
- Miasta Jarosław ( i kilku innych miejscowości) jako produkt turystyczny
- sektorów gospodarki dających największe szanse ożywienia ( interesów indywidualnych i publicznych)
- markowych produktów ( wyroby, usługi) wytwarzanych w mieście i okolicach
- Jarosławia jako miejsca etapowego w nawiązywaniu współpracy gospodarczej oraz wymiany kulturalnej ze wschodem.
Nasza mała ojczyzna – miasto, w którym żyjemy zabytki, przyroda, kultura, środowisko to dzieło wielu pokoleń mieszkańców. Obecne działania powinny służyć – wskrzeszeniu ducha dawnej świetności, magii miasta integrując w tym celu całe środowisko. Z przeszłości możemy wykorzystać to, co było piękne, dobre i twórcze. Realizując ciekawe pomysły dzisiaj, tworzymy przyszłość tę najbliższą i tę odległą, szansę dla naszych rodzin zwłaszcza dla dzieci, wnuków i prawnuków. Mała ojczyzna (miasto) jest to związek obywateli i ich wspólnych działań charakteryzujących się tym, że są przyjazne człowiekowi. Dbają o równość obywateli wobec prawa, czyste środowisko, łatwe zdobywanie pracy, opracowywanie strategii rozwoju gospodarczego we wszystkich dziedzinach , oferty dla inwestorów, rozwój małych przedsiębiorstw, poprawę infrastruktury, dogodność komunikacyjną, telekomunikację, informatykę, budownictwo, dbałość i odnawianie zabytków, na koniec – pamięć o historii, patriotyźmie i przeszłości. Realizacja pomysłów na najbliższą przyszłość jest prosta. Wystarczy wyznaczyć sobie cel i uparcie dążyć do jego realizacji, szukając zrozumienia u innych podobnie myślących ludzi. Zajęcie się swoją małą ojczyzną (swoim własnym bytem) teraz właśnie ma sens.Polska dąży do wspólnej Europy. Sądzimy, że realizując nasz program zmienimy swój najbliższy świat, uczynimy go lepszym, piękniejszym, a nasze miasto będzie bliżej w drodze do zjednoczonej Europy.
Opracowali:
Zbigniew i Krystyna Możdżeń
Materiały źródłowe:
Franciszek Siarczyński „Wiadomości historyczne i statystyczne o mieście Jarosławiu”, Lwów 1826
Jan Sas – Zubrzycki „Miasto Jarosław i jego zabytki” Akademia Umiejętności, Kraków 1903
J. Rychlik „Kościół i Klasztor” P.P. Benedyktynek w Jarosławiu, Jarosław 1903 rok
Artur Wagner „Handel dawnego Jarosławia” Lwów 1929
Mieczysław Orłowicz „Jarosław jego przeszłość i zabytki” 1937
Jan Harlender „Jarosław i jego ludzie” 1937
Józef Kus „Jarmarki Jarosławskie” [w:] „Przemyskie zapiski historyczne” 1993
„Kronika Dziejów Poczty Jarosławskiej” Jarosław Henryk Samsonowicz
„Europa – Słowiańszczyzna – Polska” Poznań 1970
Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia – Rocznik 1966
Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia – Roczniki 1972-1976
Opracowali: Krystyna i Zbigniew Możdżeń